ئه‌و كاكه‌يى يانه‌ى دواكه‌وته‌ى ئايينى يارسان بوون به‌رله‌هه‌زاران ساڵ شانشينييه‌كيان دامه‌زراند له‌ناوچه‌يه‌ك كه‌وتبووه سنوورى پاكستان – ئه‌فغانستانه‌وه , كه‌دواتر گه‌ييشته‌وه كوردستان (سه‌رچاوه‌ى 1 – 5,A) تاكوو نزيكه‌ى هه‌شت ساڵ به‌رله‌ئه‌مڕۆ , هه‌موو ميله‌تى كورد ئه‌وكاته يارسانى بوون(كاكه‌يى بوون) بۆ دڵنيايى له‌م ڕاستييه به‌رله (1085) ساڵ مه‌سعوودى ناوى (كاهكاهى) ى داسه‌پاند به‌سه‌ر هه‌مووميله‌تى كورددا كه له شاخه‌كانى كوردستان ده‌ژيان (سه‌رچاوه-6) كه ( كاكائى ) ناوێك بووه بۆ هه‌موو كورده‌كان كه‌له‌ناوچه شاخاوێكانى كوردستان ژيابوون , به‌تێپه‌ڕبوونى كات حه‌شاماتى كاكه‌يى زيادى كردو له‌ناويه‌كدا دابه‌ش بوون دابڕان په‌يدابوو , هه‌ر بڕێك عه‌شيره‌تێكى سه‌ربه‌خۆى پێك هێنا ,وه‌كوو خێڵى ئه‌رده‌ڵانێكان كه باوه ئه‌ڕده‌ڵان دامه‌زرێنه‌رى بوو . (زازا) و (بابان)و (باجه‌ڵان) و(زه‌نگه‌نه) و هيتر , هه‌روه‌ها له‌ئايينه‌كه‌شيان هه‌ندێكيان دابڕان و بوون به موسوڵمان ,له‌هه‌مان كاتدا هه‌ندێكيان له‌سه‌ر ئايينه‌كه‌ى خۆيان مانهوه و ناوه‌كۆنه‌كه‌شيان پاراست و ئه‌مانه‌ى ئه‌مڕۆن كه له‌باشوورى كوردستان ده‌يان بينين , هه‌روه‌ها توانيان ئايينه‌كه‌شيان بپارێزن ئايينى يارسان كه ڕه‌گى ده‌گه‌ڕێته‌وه بۆ ئايينى يه‌زدانيى كۆن كه ئايينى پێشينه‌ى كورده خۆرێكان بووه (هۆرێكان) به‌رله زياتر له (5000) پێنج هه‌زار ساڵ …….
يارسانێكان ميرنشينيى ئه‌رده‌ڵانيان دامه‌زراند ساڵانى (1169 – 1869)ى زايينى كه حوكمڕانييان ماوه‌ى حه‌وت سه‌د ساڵ درێژه‌ى كێشا , ده‌سه‌ڵاتى ئه‌رده‌ڵانێكان له‌شارى ئه‌سفه‌هانه‌وه بوو تاكوو ئامه‌د (دياربه‌كر) كه ئه‌م شارانه‌ى ده‌گرتووه: ئه‌سفه‌هان,هه‌مه‌دان, كرماشان , مه‌نه‌لى , خانه‌قين , كفرى, هه‌ورامان ,شاره‌زوور, هه‌ولێر, ڕه‌واندووز ,كه‌ركووك ,مووسڵ ,ئامه‌د, تكريت , وه‌هه‌ندێ شوێنى پارێزگاى كووت, ميرنشينى ئامێدى كه دير ودهۆك وزاخۆى ده‌گرته‌وه كه‌وته ژێر ڕكێفى ئه‌رده‌ڵانێكان بۆ ماوه‌ى 200 ساڵ كه‌له‌سه‌ده‌ى دوازده‌هه‌مه‌وه تاكوو سه‌ده‌ى چوارده‌هه‌مى زايينى درێژه‌ى كێشا , هه‌روه‌ها يارسانێكان ده‌وڵه‌تى حه‌سنه‌ويان دامه‌زراند (941 – 1015)ى زايينى كه پێكهاتبوو له كرماشان, سه‌هه‌نه , سه‌رپێڵى زه‌هاو , دينه‌وه‌ر, هه‌مه‌دان , مه‌نه‌لى , داقووق ,شاره‌زوور, نه‌وسوود ,زه‌ڵم , هاوار , وه‌شارى دينه‌وه‌ر پايته‌ختيان بوو , كه ده‌كه‌وێته ڕۆژهه‌ڵاتى شارى كرماشانى ئه‌مڕۆ , هه‌روه‌ها يارسانێكان ده‌وڵه‌تى عه‌يارى يان دامه‌زراند له نێوان ساڵانى (990 –1117) ى زايينى ,ئه‌م ده‌سه‌ڵاته‌ش له شارى كرماشانه‌وه ده‌ستى پێ ده‌كرد تاكوو شاره‌كانى ئه‌سه‌د ئاوا وداقووق ومه‌نه‌لى وبه‌لدرووز و نوعمانييه …….
له‌سايه‌ى ئه‌و ميرنشينييه كورده يارسانيانه‌دا سان سه‌هاكى تازه‌كه‌ره‌وه‌ى ئايينى يارسانى ده‌ركه‌وت كه خولێكى نوێى ئايينه‌كه به‌پێى پێشكه‌وتنى سه‌رده‌م ده‌ستى پێ كرد نه‌وه‌كانى سان سه‌هاك ده‌نێردرانه شوێنه جۆربه‌جۆره‌كان به‌تايبه‌تى كوردستان بۆ ئه‌نجامدانى كاروبارى په‌يوه‌نددار به ئايينى يارسانه‌وه , باوه‌گوڕگوڕ نێردرا بۆ كه‌ركووك وباوه شاسوار نێردرا بۆ كفرى وهه‌روه‌ها باوه خۆشين وشێخ باوه‌و باوه‌كانى تريش كه وه‌كوو پيرانى ئايينه‌كه هه‌ستان به‌و ئه‌ركه …….
وشه‌ى (بـاوه) وشه‌يه‌كى ڕه‌سه‌نى كوردييه بۆ بانگكردنى باوكان به‌كارده‌برێ له‌لايه‌ن كوڕان وكچانى كورده‌وه ,به‌ڵام كاتێك وشه‌ى باوه ده‌كه‌وێته پێش ناوێك وه‌كوو باوه مه‌حموود كه خه‌ڵكى خانه‌قى به باوه مه‌حموى ناوى ده‌به‌ن لێره وشه‌ى باوه ده‌بێته ئاماژه‌يه‌ك بۆ چينێكى خه‌ڵكه يارسانێكان كه باوه نازناوێكى ئايينييه له‌ئايينى يارسان وبه پيره‌كانىئه‌م ئايينه ئه‌وترێ باوه (بيستوومه گوايه له‌وسه‌رده‌مه‌ى له‌شكرى ئه‌سكه‌نده‌رى گه‌ورا كشايه‌وه بۆوڵاتى خۆيان وئايينى ئێمه له‌وێ بڵاوببۆوه‌و دوايه‌ش كه يه‌سووعى مه‌سيح ده‌ركه‌وت ئه‌م وشه‌ى باوه‌ى ئێمه‌ى كورد بوو به‌بنه‌مايه‌ك بۆ (بابا ,پاپا , ى پياوه ئايينێكانى مه‌سيحى – عادل كاكه‌يى ) , ده‌سه‌ڵاتى پيره‌كان به‌پله‌ى يه‌كه‌و ده‌ليله‌كانيش پله‌ى دوو هه‌روه‌ها جه‌ماوه‌ره‌كه‌ش خه‌ڵكى ساده‌ن وپله‌ى ئايينيان نييه …….
باوه مه‌حموى كوڕى حاجى باوێسى يه كوڕى تازه‌كه‌ره‌وه‌ى ئايينى يارسان ئارامگه‌ى حاجى باوێسى ده‌كه‌وێته سه‌ر سنوورى ده‌ستكردى نێوان ڕۆژهه‌ڵات وباشوورى كوردستان له‌نێوان ئه‌زگڵه‌و شاخى به‌مۆ كه له ناحيه‌ى مه‌يدانى سه‌ربه‌خانه‌قينه‌وه نزيكه ,ئه‌و شوێنه‌ى ئارامگه‌ى حاجى باوێسيى تيايه تاكوو ئه‌مڕۆ به‌ناوى باوێسى ناوى ده‌به‌ن كه ماناى باوه وه‌يسى ئه‌به‌خشێت ,
