تنبور ساز راز و نیاز
نویسندە فرزاد اعظمی توتشامی
تنبور یکی از قدیمی ترین آلات موسیقی ایران و جهان میباشد که جایگاه مقدس و بالایی نزد پیروان دین یارسان دارد و آنها تنبور را سمبل کلام حق میدانند لذا حرمت و قداست باعث شده که نوازندگان یارسانی این ساز مقدس ، قبل از شروع نواختن و بعد از خاتمه ، این ساز عرفانی را با احترام ببوسند ؛
با برسی باستان شناسان و کشف آثار تاریخی از کاوش های خود در شوش خوزستان و تپه ی بنی یونس در حوالی موصل میتوان گفت که این ساز مربوط به هزاران سال قبل از پیدایش اسلام است و حال نیز بعد از گذشت هزاران سال پیروان دین یارسان در استان کرمانشاه و دیگر نقاط یارسان نشین در کلام های عرفانی خود تنبور مینوازند و اشعاری را به زبان کوردی میخوانند که قدمتی به درازی تاریخ دارد و یادگاری است از آداب و رسوم و نیایش های نیاکانشان ؛
با وجود سروده‌ها ( کلام ها ) به زبان کوردی و موجود بودن شواهد و مستندات تاریخی میتوان گفت که مناطق یارسان نشین در استان کرمانشاه مهد تنبور و کلام های عرفانی یارسان بوده و هست و کانون اصلی حفظ و ساخت و رواج تنبور مربوط به دو منطقه یارسان نشین میباشد
1 : منطقه گوران و گهواره
2 : شهرستان صحنه در استان کرمانشاه
تنبور از لحاظ ساختاری به دو نوع تقسیم بندی می شود
1 : کاسه‌ای
2 : ترکه ای
ساز تنبور دارای دسته ای بلند و کاسه ای بیضی ( گلابی ) شکل است بر روی دسته آن 13 الی 14 پرده وجود دارد و دارای 3 سیم بوده و برای نواختن آهنگ بجای مضراب از انگشتان دست استفاده می‌شود ، از چوب تنه ی درخت توت برای ساختن کاسه و صفحه ی آن و از چوب درخت گردو برای ساختن دسته آن استفاده می شود .
مقام های که با تنبور نواخته می‌شود به سه دسته تقسیم می شوند ؛
1 : مقام های حقانی ( کلام ) :
مقام های حقانی شامل 72 کلام ( سروده ) است که هر کلام منسوب به یکی از بزرگان یارسان میباشد و جایگاه عرفانی و مقدس تنبور نیز مربوط به همین کلام های حقانی است که بصورت آواز همراه با تنبور نوازی اجرا می‌شود .
2 : مقام های مجلسی ( باستانی ) :
مقام های مجلسی که به گفته بعضی از بزرگان و اساتید تنبور نوازی محتوا و تعدادشان متفاوت است و به عنوان مقام های غیر یاری ( یارسانی ) شناخته میشوند .
3 : مقام های مجازی :
قدمت مقام های مجازی کمتر از مقام های قبلی است و شامل برخی از آهنگ های حماسی و اصیل کوردی میباشد .
بر خلاف اسلام که موسیقی را حرام و گناه میداند ، مردم و جامعە یارسان با احترامی خاص از تنبور در مراسم های مذهبی و نیایش های خود استفاده می کنند و گاهی اوقات و در بعضی از مراسم ها نیز نواختن تنبور با ساز دیگری بنام دف همراه می‌شود و افرادی که خارج از جم ( جمع ) نوازندگان حضور دارند با دست زدن و تکرار کلامی که در جم خوانده می شود آنها را همراهی میکنند که جلوه‌ای با شکوه و معنوی به این مراسم ها میبخشد ، اما با پیدایش اسلام در صحرا های عربستان و قدرت طلبی آنها و تصرف دیگر کشورها مردم نیز با زور شمشیر اعراب ناچار به پیروی از دین اسلام و فرهنگ اعراب عربستان شدند ولی با وجود تمام فشارها و اجبارها در صدر اسلام بعضی از ملتها ، فرهنگ و آئین خود را بصورت مخفیانه حفظ کردند و بعدها آن را دوباره آشکار نمودند ولی از گزند دشمنان دین و فرهنگشان در امان نبودند و حال نیز رژیم جمهوری اسلامی که خود را وارث اسلام ناب محمدی میداند با استناد به کتابشان قرآن و گفته های پیامبرشان ، غیر مسلمان را کافر و نجس خطاب میکنند و انجام مراسم های مذهبی غیر مسلمان را گناه میدانند ، با این اوصاف پیروان دین یارسان از گزند این ظلم ها در آرامش نبوده و در حکومت آخوندی نیز متحمل رنج ها و تبعیض های فراوانی شده‌اند که موسیقی آئینی و ساز تنبور یکی از هزاران مواردی است که مورد ظلم و تبعیض قرار گرفته ولی با وجود این نا عدالتی ها ، دوستان هنرمند و اساتید ساز تنبور بصورت غیر رسمی و خصوصی به آموزش علاقه مندان این ساز عرفانی می پردازند و با چاپ و نشر اطلاعات خود بعضا در خارج از ایران بصورت کتاب و لوح های فشرده به موسیقی آئینی و عرفانی یارسان خدمت میکنند و بنده نیز به عنوان عضوی کوچک از ملت بزرگ یارسان از این عزیزان تشکر میکنم و از دیگر دوستان یارسانی تقاضا دارم که همه با هم در حفظ و رواج این ساز مقدس و دیگر یادگاری های نیاکانمان کوشا باشیم
