سەفەری سەرۆک کۆماری ئێران، حەسەنڕوحانی بۆ کرماشان و شێوەی پەرچەکرداری خەڵکی ئەو پارێزگایەی کوردستان خۆرهەڵات، باسێکی جێگای ڕامان و سرنجە، لە حاڵێکدا کە باس لە توانەوەی کوردایەتی و هەستی نەتەوەیی لە کرماشان دەکرێت، ڕووداوەکان دەریدەخەن کە بەپێچەوانە، هەستی نەتەوەیی لە کرماشان و ئیلام نەک لە ژێر سیاسەتی ئاسمیلەکردن و تواندنەوەی داگیرکەر و لە هەمان کاتدا دووری و بێ پلانیی حیزب و لایەنە کوردییەکان بۆ ئەو دوو پارێزگا گرنگەی کوردستان، لە ناو نەچووە بگرە لە پەرەسەندندایە، بۆ تاووتوێ کردنی ئەو باسە ڕۆژی کورد وتووێژێکی لەگەڵ بەڕێز ئەردەڵان بێهرووزی، چالاکی سیاسی ناوچەی کرماشان، ئەنجام داوە کە سەرنجتانی بۆ ڕادەکێشین.
ڕۆژی کورد: ڕوحانی هات سەردانی پارێزگای کرماشانی کرد و ڕۆیی، ئێوەبەگشتی ئەو سەردانەو هەڵوێستی خەڵکی کرماشان چٶن شرۆڤەدەکەن؟
ئەردەڵان بێهرووزی
بێهرووزی: پارێزگای کرماشان وەکو گەوراترین ناوچەی کوردستانی خۆرهەڵات ( کوردستانی ئیران)دا لەبوواری؛ ئابوری،حەشیمەت، فرەئایینی- زاراوەیی، ئستراتژیک…هتد، بۆ کۆماری ئیسلامی قورسایی تایبەتیی خۆێ هەیه، هەر بۆیەهاتنی سەرۆک کۆمار و یان هەر دەسەڵاتدارێکی باڵای ئەم ڕژیمەپرسێکی نامۆ بەئەژمار نایه! بەڕای من هاتنی سەرۆک کۆمار بۆ ئەم شارەچەند هۆیەک لەخۆ دەگرێت. یەک لەوانەدۆخی هەستیار و ئاڵوزەکەلەڕۆژهەڵاتی ناڤین و بەتایبەتی لەکوردستان هاتۆتەپێشێ، هەروەها بۆ پاساو هێنانەوە لەسەر ئەو هەموو بەڵێنانەی کەبەر لەهەڵبژاردنی بۆ سەرۆک کۆماری بەخەڵکی دابوو، ئامانجێکی دیکە لەهاتنی بۆ ئەم سەفەرە بوژانەوەی لق و پۆپە مافیاکانیان لەم ناوچەیە، بۆ بەجێ هێنانی ئەرک و پێسپێرداویەکانیان بوو… لەلایکی دیکەوەخەڵکی ناوچەی کرماشان لەمەڕ فەرهەنگی ناوخۆیەوە جیاوازییەکی تایبەتی هەیەلەگەڵ مابەقی ناوچەکانی تری کوردستاندا، هەر بۆیەهەتا کەسێک خەڵکی ئەم دیارەنەبێ و یان لەوێ نەژیابێ بەدروستی ناتوانێ لەئەو هەست و ڕوحیاتی تایبەتیی کۆمەڵانی کرماشانی تێبگات و هەر بەم پێوەرانەبوو کەبۆ وێنه، کاتێک ڕوحانیلەم دواییانەهاتەکرماشان و لەئستادیومی ئازادی دەستی بەقسەکردن کرد، خەڵکی کرماشان بە فەرهەنگ و ڕوحیاتی خۆجێی و هەروەها بەزاراوەی کوردیی کرماشانی درووشمی دژایەتیی خۆیان بەنسبەت سیاستەکانی ڕوحانی ڕاگەیاند.
ڕۆژی کورد: بەشێکی فرەلەچالاکەیلی سیاسی و مەدەنیی کورد لایان وایەکرماشان لەئێستادا بەهۆی هەوڵی چالاکوانەیلی ئەو دەڤەرەخەریکەبووژانەوەیەکی نەتەوەیی کۆمەڵایەتی گەورا بەخۆیەوەدەبینێ، ئەوەتا چەند ڕاستە؟
بێهرووزی: ئەگەر نەختێک چاو لەمێژووی کرماشان بکەین، ڕاستییەکان دەسڵمێنین کەتا سەردەمی دەسەڵاتی قاجاڕیە لە ناوچەی کرماشان، جگەلەنەتەوەی کورد، نەتەوەیەکی دیکەلەم شارەو لەناوچەکەی نەژیاوه، بەڵام لەکاتی فەرمانڕەوایی ناسرەدین شای قاجار بەملاوەبەهۆی هاتووچووی پەیڕەوانی مەزهەبی شیعەو بەتایبەتی دەسەڵاتدارانی قاجاریەبۆ بارەگای ئیمامانی شیعە لە عێراق و لەلایەکی دیکەوە گرینگیی شاری کرماشانیش وای لێکرد کەم کەم ڕەوتی بازرگانی و ژن و ژنخوازی لەگەڵ بنەماڵەی حاکمانی شار، سەرۆک هۆز و عەشایرەکان…هتد، بوون بەهۆکاری نیشتەجیبوونیان لەم ناوچەیەدا و لەو کاتەوەتا ئێستا بەهەموو شێوازێک هەوڵ دراوەکەباری ئایینی سەر بەناوەندی حکوومەت لەبەرانبەر نەتەوەگەرایی زۆرتر زەق بکرێتەوە! هەر بۆیەبەهۆی تێپەڕبوونی ئەو قوناخەو تێگەیشتنی خەڵکی ئەم ناوچەیەلەمێژو، فەرهەنگ و زوانی کوردایەتی خۆیان هەست بەوەدەکەن کەلەسەردەمی ڕژیمی شاەو شێخی ئێستادا زۆڵمیکی چەند بەرانبەر لەژێر ناوی مەزهەب بە سەریاندا سەپاوه، هەرچەند هیچ کەس ناتوانێت لەسەرکەوتنی ئەو جورە شێوازانەی ڕژیمەکان تا ڕادەیێک لە ڕاستای کەمڕەنگ کردنەوەی فەرهەنگ، زوان و نەتەوەگرایی ناوچەکە حاشا بکەن، بەڵام ئەمڕو جێگای خوشحاڵیە کە چینێک گەنج، ڕۆشنبیر، بە ئاگایی و هەست بە بەرپرسیارەتی کردن لە ژێر چەترەکانی؛ موسیقا، ئەدبیات، فەرهەنگ، هەڵپەڕکێ…، پتانسێل خۆێان لەم ناوچەیە خستووەتە گەڕ بۆ ئەوەی کە لە یەک لاوە سیاسەتە چەپەڵەکانی ڕژیم لەقاو بدەن و لەلایەکی دیکەوە ئاویاری ڕیشه، لق و پۆپەکانی داری نەتەوایەتی لە ناوچەی کرماشاندا بن، هەر بۆێە ئەو وزە و پتانسیلە کە ئەمڕۆ لە ناوچەی کرماشان- ئیلام بوونی هەیە، ئەگەر باوەڕمان هەبێ دەبێ بۆ درێژەدان و بەکاربردنی ئەم خەزێنەگەلەی نەتەوایەتیە هەر شتێک بۆ بەرەوپێش بردنی ئەم ئەرکە بە پێوست دەزانین بۆ پشتیوانی و ڕێکخستنی ڕێکخراوەکانیان کۆتایی نەکەین تا بە هەر شێوەیەک بۆێان دەگۆنجێ درێژە بە ئامانجەکانیان بدەن.
ڕۆژی کورد: زۆربەی ویستی کوردانی کرماشان، ویستی یارسانەکانە، کوردانی یارسان بەبێ ترس و دڵەڕاوکێ داواکارییەکانی خۆیان دێنە ئارا و تەنانەت سێ کوردی یاری لێوەکانی خۆیان لەکاتی سەردانی ڕوحانیدا دووری، بەڵام ناشاردرێتەوەکەپرژ و بڵاویش لەناو چالاکانی یاری لەدەرەوەو ناوخۆشدا هەیە، ئەوەچەند بەزیان دەزانن؟
بێهرووزی: کوردە یارسانییەکان لە ڕەوتی مێژوی چەند سەد ساڵەی خۆێان زۆر هەورازو نشێویان بەنسبەت باوەڕی ئایینی و کوردایەتی بە سەرهاتووه، هەر بویە وەکوو کەمینەیەکی ئایینی هەم ترسیان لە مێژوو ڕوواوەتەوەو هەم ئەزموونێکی بەنرخ لە بەرانبەر دوژمنانی گەلەکەیان لەگەڵ خۆێاندا هێناوەو ئەگەر یارسانیەکان ئەمڕو بەڕوونی و بە شەهامەتەوە لەبەرانبەر ڕژیمی ئیسلامیی ئیران باس لە داخوازییەکانی خۆێان دەکەن بەلای منەوە کارێکی زۆر نامۆ نیه. لە بەشێکی دیکە دەبێ بڵێم که؛ زۆربەی هەرەزۆری حەشیمەتی کوردە یارسانیەکان لە ناو جوغرافیای کرماشاندا دەژین و ساڵهای ساڵە بەشهایێکی زۆر لە کوردە یارسانیەکان هاودەنگی و هاوکاری خۆیان لەژێر ڕێنوێنی کەسایەتی و پیرەکان (سەید)ی ناوچەی یارسانیەکان پارێزراوە، بەڵام لە ماوەی تەمەنی ٣٧ساڵەی ڕژیمی ئیسلامیی ئێران، لەهیچ کاتێکدا بۆ تێکدانی ئەم یەکێتییە نەتەنیا بێ لایەن نەبووه، بەڵکۆ زۆر هەوڵیش دراوە کە لەلایەن خۆفروشان، هەلپەرستان و میرات خۆرەکانی زمانی شاە ـو ئاخوندی ئێستادا لە ناوخۆی یارسانەکان ئەو یەکگرتووییە کەمڕەنگ بکرێتەوه، لە حاڵێکدا تا ئێستاش ڕژیم بەو هەموو هێز و کەرەستانە کە لەبەردەستی دا هەیە نەیتووانیوە بە مەیلی خۆی لەم پیلانانەدا سەرکەوتوو بێ.
بە نسبەت کۆمەڵانی یارسانی لە دەرەوەی وڵات دەبێ بڵیم بە داخەوە بەهۆی ڕقابەتێکی ناسالم، تەحەمووڵ و قەبووڵ نەکردنی یەکتر، بوونە هۆ کە ئە خەڵکانە بەسەر هێندێک بەناو؛ ئەنجوومەن، ڕێکخراو، حزب، فدراسیون…وەکوو بنەماڵەو نەفەر دابەش بکریەد و ئەمە گەوراترین زیان و زەربەیێکە کە لە پەیکەری یەک هەڵوێستی یارسانەکانی دەرەوەی وڵات دراوه!
ڕۆژی کورد: پێتان وانیە کە داوای ئایینی لە کرماشان خەریکە وەپێش داوای نەتەوەیی دەکەوێ یان پێتان وایەداوای ئایینیش لەهەمان خانەی داواکاریی مافەنەتەوایەتییەکان دایە
بێهروزی: بەنسبەت ئەم پرسیارەدا دەبێ بڵێم کە نەختێک لە وڵامەکەی لە پرسیاری ژمارەێ ٢دا هاتووه. لە درێژەێ وڵامەکەدا بە پێویست دەزانم کە قامکم لەسەر ئەوەدا بنێم کە زۆربەی هەرەزۆری حەشیمەتی ناوچەی کرماشان لە بواری ئایینییەوە سەر بە پێڕەوانی ئایینی ئیسلام (شیعە- سونی)ـن، کە لە نێو یاسای بنەڕەتیی ڕژیمی ئیسلامی ئێراندا بە ڕەسمیەت ناسراوەو بە ئازادی ڕێوڕەسمە ئایینییەکانی خۆیان بەڕێوەدەبەن! بەڵام لەم ڕاستەدا پێڕەوانی ئایینی “یارسان” وەکوو پڕحەشیمەتترین ئایین نەتەنیا لەکوردستان، بەڵکوو لە تەواوی وڵاتی ئێران بەدوای ئێسلامدا بە ئەژمار دێت، ئەم ئایینە نزیک بە٣٠٠ ساڵ پاش لە سەرهەڵدانی ئایینی ئێسڵام، مارکەی فەلسەفی خۆی لە ناوچەی لوڕستان دامەزراند و لەماوەیێکی کورتدا لە چوارچێوەی ئایینێکی کوردیدا توانی هەتا بەشێکی زۆر لە ناوچەکانی کوردستانی خۆرهەڵات و باشوریشدا پێڕەوان بۆ خۆی پەیدا بکات و وەکۆ ئایینێکی سەربەخۆ لەم ناوچانەدا سەقامگیر بێت، هەر لەم ڕوانگەوە لە کاتێکدا کۆماری ئیسلامی هاتە سەر کار ئەم ئایینە نەتەنیا بەڕەسمیەت نەناسرا، لەلایێکی دیکەوە پێڕەوانی ئەم ئایینە بۆ دامەرزان و خوێندنی باڵا لەئورگان و ئیدارەو زانکوەکاندا تووشی دەردسەر و هەڕەشەو دەرکردن بوونەو دەبن، هەر بۆیە ئەوانەیکە ئەمڕو لە پارێزگای کرماشان داوای مافی ئازادیی ئایینی دەکەن جگە لە کوردانی یارسانی ئایینێکی دیکە لە ئارادا نیەو بەگشتی داواکاریی یارسانیەکان لە بواری ئایینیەوە واتە؛ داخوازی بۆ دابینکردنی مافی زمان و فەرهەنگی کوردایەتی، بۆیە ئەم ئایینە تەنیا ئایینێکە کە لە نێوەڕۆکی کتیبە ئایینیەکان(دەفتەر)یدا بە زاراوەی کوردی گۆرانی کۆن “هەورامی ئێستا” باس لە داب و نەریەت، مێژو و زوانی نەتەوەکەی دەکات و بەڕای من داوکاریی ئەمڕۆی یارسانیەکان بە مانای داواکاری بەشێکی بەرچاو لە داخوازیەکانی گەلی کورده! نەتەنیا بەواتای داخوازیێکی سیرفەن ئایینی.
ڕۆژی کورد: پاش چوونەوەی ڕوحانی باس لەدەستبەسەر کردنی سێ کەس بەڕوونی هەیە، پێتان وایەدوای ئەو سەردانەدۆخی کرماشان ئەمنیتریش دەبێ؟
بێهروزی: با لەسەر ئەوە پێداگری بکەمەوە کە چەند ڕۆژ بەر لەهاتنی ڕوحانی بۆ کرماشان، سناریویێک لەلایەن ئیتلاعاتی سپای پاسدارانی کرماشانەوەو بەئاگاداریی شەخس ‘فەلاحەت پیشه’ نوێنەری ئەمنیەتی ڕێژیم لە ئەسڵدا، و بەناو لە ڕواڵەتدا نوێنەری داڵاهۆ- ئیسلام ئابادی خۆرئاوادا! بەڕێوەچوو و ئەوەیکەمن لەپشتی ئەم پیلانەدا بە دەستم کەوتووە ئەوەیە کە گەمەیێکی سیاسی لەم ناوچەیە ساز بکەن تا چاکتر بتوانن بەو دەستپێچک و تۆهمەتانە گوشارو زەخت بخەنە سەر ناوچەکەو بەتایبەتی ناوەندی ڕێبەرایەتیی یارسانیەکان لەناوچەی داڵاهۆدا.
بەنسبەت دەست بەسەرکردن ئەو سێ کەسه، بەڕای من خەڵکانێکی دیکە بۆ ئازادکردنی ئەوانە ڕوو دەکەنە ئورگانە دەسەڵاتدارەکانی دەوڵەت لەشاری کرماشاندا و ئاکامەکەشی هەر هەمان گرتنی زیاتر، ترساندن و تۆقاندن و پەروەندەسازکردن و بەشێکیش بە کەفالەت ئازادکردن دەبێ، بۆیە ئەمەش نەتەنیا شێوەێکە لە پیلانەکانی ڕژیم بۆ کۆنتروڵ کردنی باری سیاسی-کۆمەڵایەتیی خەڵکان لەئێراندا، بەڵکوو بەشێکە لە ژیانی سیاسی و بەڕێوبردنی کۆماری ئیسلامیدا، لە بواری ئەمنیەتی کرماشانەوه، دەبێ بڵێین نە لەبەر هۆکاری دۆێنێ، نە ئەمڕۆ و نە بەیانی ناوچەی کرماشان ئەمنیەتیتر دەبێ، ناوچەی کرماشان نزیک بە ٣٧ ساڵە بە شیوەێکی موهەندسی کراو لە لایەن داگیرکەران و دەسەڵاتخوازانی ڕژیم بە گرەوگانێکی ئەمنیەتی گیراوەو تا ئەم حکوومەتەی ئیسلامی لەسەر دەسەڵات بێ، نەتەنیا کرماشان، بەڵکوو تەواوی خەڵکانی دانیشتوی وڵاتی ئێراندا لە ژێر هەڕەشەی کوشتن، بڕین، زیندان و گروگان ئەم نیەتی ئەم ڕژیمه.
ڕۆژی کورد: بەڕای ئێوە بۆ بووژانەوەی زیاتری کرماشان و ئیلام، چ هەنگاوەیلێک باشن و گونجاون و ەتایبەتی حیزبەکان گەرەکەبیکەن؟
بێهرووزی: لە وڵامێکی پێشوودا باسم لەوە کردووە کە ئەوڕۆ جەریاناتێکی زیندوو و لە کردەوەدا لە ناوچەکانی ئیلام-کرماشاندا بوونیان هەیەو تا ئێستا بەرهەمەکانیان نیشانی داوە کە ئامانجی ئەمانە لە ڕاستیدا لە خزمەتی بووژانەوەی موسیقا، ئەدبیات، هونەر، فەرهەنگ، زوان و کوردپەروەری دا بەرەوپێش دەچێت، بۆیە وەکوو ئەرکێکی نەتەوایەتی لەهەر لایانێکەوەو لەهەر ڕێگایێکەوە دەکرێت پێوێستیان بەهاوکاری، هاندان و پشتیوانی جورواجور هەیه.
حیزب و سازمانەکانی ڕۆژهەڵات لە حاڵێکدا هەرکام بەپێی جێگەوپێگەی خۆیان وەکوو نوێنەری کوردستانی ڕۆژهەڵاتدا پێناسەدەکەن، بەڵام لەواقعیەتدا هێشتا نەیان تووانیوە بافت و پێکهاتەی کەمی و کەیفی ناوچە گرینگەکانی کوردستانی ڕۆژهەڵات وەکوو خۆێ پێناسە بکەن!؟ بۆیە بەڕای من لە یەک لاوە کە خەڵکی ئەو ناوچەمەو لەلایێکی دیکەوە بەشێک لە تەمەنم لەگەڵ یەکێک لەسەرەکیترین حیزبەکانی ڕۆژهەڵاتدا بووەو هێشتاش بەردەوامە، بە ڕای من هەر چەند کارهایێکی بەرچاو بۆ ئەو ناوچانەی خواروی کوردستانیان کردووەو هیچ کەسیش ناتوانێ حاشا لەو کارانە بکات! بەڵام لە هەمان حاڵدا تاکوو ئێستا جەریاناتی سیاسی و تەنانەت مەدەنیش نەیانتووانیوە کە وەزعیەتێک لەو ناوچانەدا بخۆڵقێنن کە لانیکەم بەشێکی بەرچاو لەو خەڵکانە لەگەڵ سیاسەت و ئامانجەکان خۆیاندا تێکەڵ بکەن! هەر بۆیە هەمووی حیزب و ڕێکخراوگەل کوردستانی ڕۆژهەڵاتدا ئەگەر باوەەڕیان بەداهاتووی خۆیان لەم ناوچانەدا هەیە دەبێ سیاسەت خۆیان لەگەڵ تایبەتمەندییەکانی ئەواندا نزیک بکەنەوەو باری ڕوحی و فەرهەنگی و ئایینی و زوانیشان زۆر بەڕەسمی لەبەرچاو بگرن و بەشێکی ئەساسی لە ڕاگەیێنە ئورگانی و تەبلیغاتیەکانی خۆیان بۆ ئەم ناوچانە تەرخان بکەن و کەسانێک لەو جنسە بە ئاشکرا و نەهێنی ئەندام و لایەنگری ئەم جەریانە سیاسیانەی ڕۆژهەڵاتی کوردستانن بەپێی پێوەری توانایی سیاسی و جێگەو ڕێگەی کۆمەڵایەتێان لە ناوچەکەدا گرنگیی زۆرتریان پێ بدرێت و لەو ڕاستەدا ئەرک و چالاکی و بەرپرسیارەتی ناوچەکەی خۆێان بخرێتە سەر شانیان تاکوو زۆرتر بڕوایان بەخۆ بێ و هەست بە ئەرک و بەرپرسایەتیەک کەپێیان سپێردراوە بکەن.
ڕۆژی کورد: هۆکاری لێک گرێنەدراویی ئەو بەرخودانەی کرماشان لەگەڵ ئیلام چیە؟ ئیلام چما وا بێدەنگە؟
