جایگاە تنبور در میان کوردهای یارسانی

در  کردستان باورهای دینی و اعتقادی  متعددی وجود  دارد :ایزدیان،علویان ،طایفه یارسان که در عراق  کاکه ای ها و در ایران اهل حق  نامیده می شوند که بسیاری از ایرانیان آنان را به اشتباه علی اللهی می شناسند نامی که مانند شیطان پرستی برای ایزدی ها مورد قبول و پسند خود پیروان این مسلک واقع  نمی گردد.

اهل حق دارای ریشه های زرتشتی گری و مانی گری و مزدکی گری می باشد.زرتشی گری با تلاش این طایفه حفظ گشته است.عادات نیایشی مذهبی این قوم با سازشان که تنبوراست عجین شده و رازهای بسیاری از این ساز کهنه در سینه دارند.

که در این مجال کم می خواهم جایگاه آن را درمناسک و مراسم های پیروان این آیین بررسی نماییم.تنبور یکی ازسازهای زهی می باشد که دارای شخصیت عرفانی وحماسی است و به عنوان مادر تمام سازهای زهی بشمار می آید و درکردستان وبویژە استان  کرمانشاه  و کشور ایران بسیار رایج است  به خصوص نزد یارسان ها.

این ساز یار قدیمیاین آیین با پیشینه ای بالغ برچندین قرن می باشد و قداستش دراین آیین به درجه ای می باشد که بعدازنواختن ساز بردستان تنبورربوسه می زنندو بردیده می گذترند.

درشاهنامه ایرانی در خوان چهارم رستم باخوانی پرنعمت با میزبانی شیطان که کسوت زنی زیبارو می باشد روبرومیگردد رستم که خوان رامی بیند تنبورخود را بر بالای درخت بید که در نزدیکی خوان است آویزان کرده برمیدارد  وشکرگذاری خدامی کند و تنبور می نوازد ناگهان سحر باطل می شود و چهره زن عوض می شود.

چون تاب شنیدن صدای  تنبور را ندارد تنبور را زگشایی می کند و به کشف حقیقت و دیدن زیبایی ها کمک می کند و این خود نشان از اهمیت تنبور در باورهای قدیمی دارد.

مقامات تنبور به  سه گروه  تقسیم می شوند:کهن،مجلسی،مجازی.یکی از این مقامات کهن مقام طرز می باشد که دربرگیرنده سه نوع: طرز هجرانی،طرز یاری، طرز رستم-پیررستم یکی ازبزرگان سلسه یارسان-می باشد هر سه نوع  طرز به مراسم مذهبی اهل حق یارسان  تختصاص دارند.

در روایات شفاهی و مذهبی یارسان آمده است:”زمانی که حضرت حق آدم را آفرید روح او از ورود به کالبد آدم امتناع  میکرد زیرا از آینده و سرنوشت  انسان  بیمناک بود. حضرت حق به جبرئیل امر فرمود که با تنبورمقام  طرز بنوازد  تا روح مست و سرخوش گشته و به  کالبد آدم داخل شود و ماموریت خویش را آغاز نماید.

در آیین یاری  مراسم مذهبی  متفاوتی وجود دارد که برگفته از کتاب مقدسشان به نام کلام  سرانجام یا دیوان گه وره که اصلی ترین کتاب مرجعشان می باشد و شامل تمام گفتگوهای سلطان اسحاق و یارانش می باشد که با نواختن تنبور همراه است که مهمترین آنها:مراسم نامگذاری،مراسم سرسپردگی،مراسم خاونکار می باشدکه با توجه به اسطوره فوق الذکر در مراسم.

نامگذاری که بلافاصله پس از به دنیا آمدن نوزاد مراسم با نذرونیاز و تنبور نوازی به وسیله رهبر دینی انجام میپذیرد که دلیل همان دمیدن روح متعالی در کالبد انسانی می باشد.یکی دیگرازمقام های کهن گله و دره نام دارد که در بعضی جاها گفته شده به مفهوم آنگ برگردان است برگردان معشوق به عاشق.

ما از آنجایی که یارسان به  تناسخ و حلول باور دارند و معتقدند که روح با انتقال از بدنی به بدن دیگر و گردش در جسمهای مختلف جزای اعمال گذشته خود را خواهد دید این مقام اعتقاد به تناسخ را قوت می بخشد و بر همین اساس وقتی کسی فوت می کند در مراسم سوگواریش لباس سیاه نمی پوشند ناله و زاری نمی کنند بلکه با نواختن تنبور از خدا می خواهند که روح این شخص را از خانواده دور نکند و این مقام برای برگرداندن روح است که درست نقطه مقابل باور اسلامی رستاخیز می باشد که با باور به معاد جسمانی نظریه تناسخ را به کلی رد می کند..

میسم ملکی