معرفی و حمایت یاری کورد از گویش کلهری

کلهری یکی از چهار گویش اصلی زبان کردی و خود شامل لهجه های مختلف و متعددی است از جمله : گروسی ، کلیایی ، زنگنه ای ، قصری – کرماشانی ، ، فیلی و … است . کلهری، گویشی از گویشهای جنوبی کردی است که در استان کرمانشاه، استان ایلام، بخشی از جنوب کردستان (کردستان عراق) یعنی شهرهای خانقین، مندلی، زرباتیه، جلولا، جسان، کلار و کفری و در استان کردستان (سنندج) در شهرستانهای بیجار و قروه بدان سخن گفته میشود.

گروه گویشهای جنوبی به سه گویش اصلی : کلهری ، لکی و لُری تقسیک می شود و دارای لهجه های بسیاری چون : کرماشانی، پَهلی، لَکی، باجلانی، کُلیائی(از هفت ماله بان سیری ایوان غرب)، سنجاوی، بانمیلی و بنکورهای تقسیم میشوند.خصوصیات زبانی پروفسور ولادیمیر مینورسکی خاورشناس و اسلام شناس روسی، بر این باور است که زبان کردی به طور قطع از ریشه زبان مادی است. چنانکه که وی در این رابطه می گوید: « اگر کردها از نوادگان مادها نباشند، پس بر سر ملتی چنین کهن و مقتدر چه آمدهاست و این همه قبیله و تیرهٔ مختلف کرد که به یک زبان ایرانی و جدای از زبان دیگر ایرانیان تکلم میکنند؛ از کجا آمدهاند؟» (مینورسکی ۱۹۷۳). » و با توجه به این مطلب ، ریشه گویش کلهری نیز از همان مادی است و دارای همان خصوصیات است .

ایل کلهر :

ایل کلهر به عنوان یکی از بزرگترین ایل کُرد « براساس تحقیقات چند ساله ی معتبرترین دانشگاه آمریکا ( هاروارد ) یکی از بزرگترین ایل کُرد در کردستان است » که در طول تاریخ نقش مهمی در تحولات کردستان ، ایران و عثمانی داشته است . اگر کردستان ایران را به دو بخش شمالی و جنوبی تقسیم کنیم ، و حدود آن را نواحی کامیاران در نظر بگیریم مسکن اولیه ی ایل کلهر همراه با گوران بزرگ در نواحی مرز بین این دو منطقه یعنی نواحی دامنه های شاهو قلعه ی پلنگان و دیگر نواحی این منطقه حضور داشته اند و در کردستان عراق نیز به طور سنتی در اطراف شهر زور خانقین کلار و دیگر نواحی گرمسیری جنوب کردستان عراق حضور داشته اند پس طی یک سری حوادث و اتفاقات به جنوب شاهراه کرماشان ـ خانقین نقل مکان کرده و ساکن شده اند و مرکز اصلی ایل امروز در این جا می باشد ولی طوایف کلهر امروزه در تمام کردستان ایران و عراق به طور پراکنده و گاه متمرکز در تمام شهرهای کُردنشین ایران و عراق از جمله ایوان غرب، سقز ، بوکان ، مهاباد ، ارومیه ، ماکو ، سنندج ، ایلام ، مهران و در عراق در سلیمانیه ، کرکوک ، کلار ، حلبچه ، نواحی گرمیان زندگی می کنند. اکنون قسمت اعظم ایل در استان کرماشان ساکن است. حال با ذکر این نکته که مناطق کلهر نشین » ایوان غرب ، اسلام آباد غرب ، گیلان غرب ، بخش هایی از سرپل ذهاب ، سومار ، نفت شهر ، ماهیدشت ، برخی نواحی کرماشان ، قصرشیرین « بخشی از مناطق کلهر زبان است که از بیجار در شمال تا مهران در جنوب و در شرق از کرماشان ماهیدشت تا خانقین در غرب را شامل می شود. بنا بر اسناد تاریخی زیادی ایوان غرب مرکز اصلی ایل کلهر می باشد.زبان ایل کلهر کُردی با گویش کلهری است که گویش مستقلی می باشدکه جزو هیچ یک از گویش های لکی یا سورانی یا هورامی نمی باشد و خود به لهجه هایی تقسیم می شود. ایل کلهر در طول تاریخ خود مورد بغض و کینه ی کُردستیزان قرار گرفته است که می توان اقدامات مغرضانه را علیه ایل در سه دسته مورد بررسی قرار داد : اقدامات سیاسی ـ نظامی : 1- تجزیه ایل کلهر و تبعید طوایف مختلف آن که از زمان ترکمنان و صفویه شروع شده و تا زمان قاجار ادامه داشته و طوایف زیادی از این ایل به نواحی خارج از کردستان از جمله قزوین ، قم ، سیستان ، کرمان ، شمال خراسان تایباد نواحی شمالی افغانستان ، خوزستان ، فارس ، لرستان ، گیلان ، مازندران ، گرگان و … تبعید شده اند. 2- اقدامات نظامی : که بارها و بارها توسط ارتش ایران و عثمانی مورد هجوم قرار گرفته و حکومت های خودمختار و مستقل مانند (حکومت ذوالفقارخان کلهر در بغداد در زمان صفویه ) سرنگون شده و از بین رفته است. 3- تبعید و کشتن بزرگان ایل مانند کشته شدن ذوالفقار خان … یا تبعید چندساله و زندانی شدن بزرگان مانند زندانی شدن خان منصور یا عباس خان که باعث فروپاشی قدرت ایل در زمان های خاصی شده است.

حوزه زبانی گویش کلهری :

جغرافیای زبانی گویش کلهری را می توان از سمت شرق به غرب ؛ گردنه اسدآباد تا جلولا در کردستان عراق ( نزدیکی بغداد ) و از شمال به جنوب ؛ بیجار در استان کردستان (سنندج) تا مهران و آبدانان در جنوب ایلام، منتهی به کوههای کلهر دانست . این گویش دارای تنوع لهجه های بسیاری است که خود گویای غنا و قدرت این گویش کردی است . به عنوان مثال در شمال این منطقه و در منطقه گروس (بیجار) با لهجه گروسی ، در شرق در مناطق اسد آباد و سنقر و کلیایی به لهجه ی کلیایی در غرب این منطقه و در مناطقی مانند خانقین و حواشی آن با لهجه خانقینی ، در جنوب در مناطقی چون ایلام مهران و آبدانان با لهجه ی ارکوازی یا به عبارتی فیلی و در مرکز این مناطق یعنی در شهرهایی چون کرمانشاه ، اسلام آبادغرب ، ایوان غرب ، ماهیدشت ، شیروان چرداول و … کلهری را با اصالت

بیشتری ادا می کنند که شامل لهجه ها و زیر لهجه هایی چون شابادیانه ، گیهلانیانه ، مهسویریانه، چهرداوریانه و … می باشد . لازم به ذکر است در این حوزه لهجه ها و زیر لهجه های دیگری نیز کاربرد دارند مانند : ، زنگنه ای ، سنجاوی ، قصری – کرماشانی و … که تفاوت آنها با هم تنها در بعد فونوتیک و ترز تلفظ است . برخی، گویش کلهری را تنها مختص به ایل کلهر می دانند و آن را به مناطقی چون کرمانشاه ، اسلام آبادغرب ، گیلانغرب ، ایوان غرب ، ماهیدشت ، ایلام و خانقین محدود می دانند . اما در تمامی جغرافیایی که از آن بحث شد گویش کلهری به کار می رود با اندک تفاوتی در فونوتیک آن.

حمایت یاری کورد:

گویش کلهری بخشی مهم از مردم کردستان هستند کە تاکنون از جانب جنبش های کوردستان نادیدە گرفتە شدەاند. ما نمایندگان یاری کورد با وجود دفاع از حقوق و فرهنگ کردهای یارسان خود را بخشی از مردم ایلام و کرمانشاە و … دانستە و از این رو قصد معرفی لهجەی کلهوری کە بزرگترین لهجەی کوردی روژهلات کردستان است را داریم و امیدوارم دیگر از جانب جنبش های کوردستان نادیدە گرفتە نشود. یکی از بزرگترین چالش جنبش کوردستان نادیدە گرفتن مناطق نامبردە میباشد.

مجتبی فرضی )فریاد که والی)